Książka: Andrzej Stasiuk „Rzeka dzieciństwa”
W „Rzece dzieciństwa” Stasiuk zabiera nas nad Bug, w okolice, gdzie mieszkał jego ojciec i gdzie pisarz w dzieciństwie chodził na długie spacery z psem. Czy jest to więc literatura wspomnieniowa? Zdecydowanie nie. Choć znajdziemy w niej spory kawał historii, jest to jak najbardziej opowieść o tym, co dzieje się tu i teraz.
Pretekstem do powstania książki były sześćdziesiąte urodziny pisarza, które planował on obchodzić w podróży do Rosji, nad Bajkał i zabajkalskie stepy lub do Tuwy na granicy z Mongolią. Jednak najpierw Covid, a potem wybuch wojny na Ukrainie pokrzyżowały te plany. Nagle okazało się, że to, co kiedyś było na wyciągnięcie ręki, staje się praktycznie niemożliwe. Bo wojna zmienia świat nie tylko na czas jej trwania, ale dostając się do wnętrza człowieka, w podskórną tkankę narodu, regulując rytm serca całych społeczeństw, odwraca rzeczywistość w sposób totalny, nie dając możliwości powrotu do starego porządku.
I tak od marzeń o dalekiej wyprawie pisarz przenosi się nad Bug, na wschodnią granicę, która staje się jednocześnie początkiem nowej, innej podróży. Nie będzie to jednak nostalgiczna pielgrzymka po mitycznej krainie dzieciństwa, ale tułaczka przez ziemie o niezwykle skomplikowanej historii, a może przede wszystkim wędrowanie przez bolesną rzeczywistość, podróż w głąb siebie. Owszem, znajdziemy w książce sporo sentymentalnych kadrów – zapach rzeki, dalekie rżenie koni pasących się na łąkach, głos dziadka, jednak autor jednym pociągnięciem pióra wraca do czasów II wojny światowej, wspomina tragedię obozu w Bełżcu, działalność UPA, a chwilę później przenosi nas do teraźniejszości, w której te same miejsca znaczone są tragedią ukraińskich uchodźców.
Książka Stasiuka, choć bardzo aktualna, zachowuje wszystkie cechy prozy tego pisarza znane z jego wcześniejszych tekstów. Jest to zatem narracja z jednej strony ostra, męska, niejednokrotnie dosadna, z drugiej zaś – malowniczo poetycka. Stasiukowa skłonność do opisów i refleksji splata się z drobiazgową, nierzadko brutalną pamięcią historyczną, tak charakterystyczną dla wschodnich granic naszego kraju. Cóż, książkę mimo trudnej tematyki czyta się po prostu dobrze. Zaś dla tych, którzy wolą słuchać, zdradzić można, że tekst niezwykle wymownie wybrzmiewa w interpretacji Roberta Więckiewicza w swoim płytowym wydaniu (audiobooku).
