Powiew wiatru znad sawanny, barwne miasta oraz zagubione w buszu wioski, mozaika kultur, religii i tradycji, droga ku dojrzewaniu, ale też przemoc, wojna i dotkliwe piętno kolonizacji… – to wszystko znajdziemy w kolejnej książce brytyjskiego pisarza o afrykańskich korzeniach, noblisty z 2021 roku, Abdulrazaka Gurnaha.
Akcja powieści rozgrywa się w latach dwudziestych XX wieku we wschodniej Afryce, silnie naznaczonej piętnem niemieckiej kolonizacji. Jej bohaterem jest dwunastoletni Yusuf, który niczym biblijny Józef, sprzedany przez złych braci w niewolę, zostaje oddany bogatemu wujowi w zamian za umorzenie rodzinnych długów. W ten sposób kończy się jego dzieciństwo, a rozpoczyna wędrówka nie tylko po kraju pełnym obcych ludzi i niebezpieczeństw, ale przede wszystkim ku dorosłości, która nierzadko okazuje się bolesna i niebezpieczna.
Im więcej czasu Yusuf spędza ze swym nowym opiekunem, tym wyraźniej docierają do niego prawa rządzące brutalnym afrykańskim światem i ograniczenia, jakie z niego wynikają. Uświadamia sobie, że Afryka nie jest tytułowym rajem i że to od niego samego zależy, czy uda mu się z niej wyrwać. Czy zdobędzie się na odwagę, by uciec ze świata, którego cząstkę stanowi od urodzenia? Autor nie rozstrzyga tego jednoznacznie…
Afryka Wschodnia, miejsce na Ziemi, w którym ścierają się wpływy kultury arabskiej, indyjskiej, chrześcijańskiej, ale też rdzennie afrykańskich wierzeń, gdzie język arabski słychać równie często jak suahili, to także przestrzeń narodzin nowych ambicji i interesów, których ofiarą staje się najczęściej miejscowa ludność. Umieszczenie w tym kontekście postaci dorastającego chłopaka może przywodzić na myśl klasyczny bildungsroman, czyli oświeceniową powieść dydaktyczną. Nic bardziej mylnego… Książka Gurnaha, napisana z wielką klasą literacką, pięknym językiem i swobodą przekazu myśli, nawiązująca w swej konstrukcji do 12 sury Koranu, nie ma w sobie nic z dydaktyzmu. To raczej uniwersalna opowieść o Afryce, której z pewnością warto poświęcić kilka wolnych chwil.
Abdulrazak Gurnah urodził się w 1948 roku na Zanzibarze w rodzinie arabskiej. W 1968 roku przyjechał do Wielkiej Brytanii na studia i tam już pozostał. Jest autorem dziesięciu powieści, w których porusza problematykę kolonializmu, wojny i wymuszonej nią emigracji, poszukiwania swojego miejsca w świecie i dojrzewania do swej własnej tożsamości. Akcja większości jego książek osadzona jest w Afryce Wschodniej. W 2021 roku uhonorowany został Literacką Nagrodą Nobla.
